บทความนี้เป็นคู่มือสำหรับผู้ปกครองในการเลือกนิทานให้เหมาะสมกับสถานการณ์ต่าง ๆ ที่เด็กกำลังเผชิญ โดยจะแนะนำนิทานที่เหมาะสมสำหรับแต่ละปัญหา เช่น เมื่อเด็กมีพฤติกรรมเห็นแก่ตัว, รู้สึกท้อแท้, หรือต้องเผชิญกับความกลัวและการเปลี่ยนแปลง พร้อมอธิบายแก่นของเรื่องเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการสอนและสร้างความเข้าใจให้แก่เด็ก นิทานที่แนะนำ ได้แก่ "สิงโตกับหมูป่า", "เต่ากับกระต่าย", และ "หนูเมืองกับหนูชนบท" เป็นต้น

ในบ้านหนึ่งหลัง หรือแม้แต่ในสังคมใบหนึ่ง การอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขไม่ได้เกิดจากการกระทำใหญ่โต แต่เกิดจากความเข้าใจเล็ก ๆ ที่ส่งผ่านการกระทำเล็กน้อยอย่างมีความหมาย เมื่อเราหยิบจับสิ่งใด คิดถึงใจคนที่ต้องรับต่อสักนิด ก็เท่ากับเราได้พูดคำว่า “ขอบคุณ” ออกไปแล้ว โดยไม่ต้องใช้คำพูดเลยแม้แต่น้อย

บทเรียนจากเรื่องเล่าเล็ก ๆ ภายในครอบครัวนี้จึงเตือนใจเราให้ระมัดระวังทั้งการกระทำและความคิด เพราะทุกการกระทำ...มีผลเสมอ และ “ผลของกรรม” นั้นไม่มีใครหลีกพ้นได้ ไม่ว่าจะในชาติใดหรือเวลาใดก็ตาม การล่วงเกินคนดีมีศีลธรรมยิ่งเป็นสิ่งที่ส่งผลรุนแรง โดยเฉพาะเมื่อผู้ถูกกระทำคือผู้มีพระคุณหรือพระอริยบุคคล

ปอนด์ ได้รับรางวัลใหญ่จากโรงเรียน แต่กลับแต่งตัวไม่เหมาะสมในพิธี ทำให้เขาได้เรียนรู้ผ่านคำพูดของลุงถนอมว่า ความสุภาพและความเคารพต่อโอกาสสำคัญนั้นมีค่าไม่น้อยกว่าความสามารถ หลังจากนั้นเขาจึงเปลี่ยนแปลงตัวเองให้เหมาะสมกับสถานการณ์โดยไม่เสียความเป็นตัวเอง

ในป่าใหญ่ ชะนีเจ้าเล่ห์กล่าวหากวางหนุ่มว่าเป็นขโมยผลไม้ ราชาสิงโตจึงมาสืบสวน และเมื่อได้ฟังจากพยานอย่างกระต่ายผู้เห็นเหตุการณ์ ก็รู้ความจริงว่าชะนีวางแผนใส่ร้าย สิงโตจึงลงโทษชะนีด้วยความยุติธรรม และสอนให้รู้ว่าการเป็นผู้นำต้องใช้เหตุผล ไม่ใช่อารมณ์ หรือความลำเอียง

ภูผา เด็กชายผู้ชอบจินตนาการถึงสวนผักที่สวยงาม แต่ไม่เคยลงมือปลูกจริง ๆ วันหนึ่งเขาเห็นลุงเอียด ผู้สูงวัยข้างบ้าน ขยันปลูกผักทุกวันจนสวนงอกงาม เมื่อเขาถามเคล็ดลับ ลุงเพียงตอบว่า “สวนจะงอกได้ก็ต้องมีคนลงแรง” คำพูดนั้นกระตุ้นให้ภูผาเริ่มลงมือปลูกผักเอง และในที่สุดเขาก็ได้เห็นผลของความเพียร เข้าใจว่าความหวังไม่มีความหมายเลย หากไม่เคยลงมือทำ

นกน้อยเกือบไว้ใจแมวเจ้าเล่ห์ที่ทำทีเป็นมิตรเพื่อจะขโมยไข่ของมัน โชคดีที่นกเค้าแมวผู้เฒ่ามาเตือนทันเวลา ทำให้นกน้อยได้เรียนรู้ว่า ความไว้ใจควรให้กับผู้ที่พิสูจน์ตัวเองด้วยการกระทำ ไม่ใช่แค่คำพูดลวงโลก

ในป่าใหญ่ หมาป่าหนุ่มผู้มุ่งมั่นรู้สึกท้อแท้เมื่อได้ยินเสียงนินทาจากฝูงหมาป่าเกี่ยวกับความสามารถของตนเอง มันนั่งเศร้าอยู่ริมลำธารจนผู้เป็นพ่อมาพูดคุยและให้ข้อคิดว่า อย่าเก็บขยะจากปากใคร มาไว้ในใจเรา คำพูดลบ ๆ จากคนอื่นเป็นเพียงเสียงลือที่ไม่ควรนำมาใส่ใจ ตั้งแต่นั้นมา หมาป่าหนุ่มจึงเรียนรู้ที่จะมุ่งมั่นทำหน้าที่ของตนเองต่อไป โดยไม่ปล่อยให้คำพูดลบมาทำให้จิตใจอ่อนแอ

นกฮูกเฒ่าเคยเป็นนักล่าที่เก่งกาจ แต่เมื่อหยุดใช้งานนานเข้า มันกลับรู้สึกว่าไม่เก่งเหมือนเดิม แต่เมื่อนกน้อยมาช่วยเตือนสติ มันจึงได้เรียนรู้ว่า หากไม่ล้มเลิกและฝึกฝนต่อไป ความสามารถเดิมก็จะกลับมาได้ นิทานเรื่องนี้สอนว่า อย่าหยุดใช้ความสามารถของตนเอง เพราะยิ่งปล่อยนาน ก็ยิ่งเลือนหายไป

ในป่าแห่งหนึ่ง มีเหตุผลเบอร์รี่หายไปจากสวนกลางป่า นกกางเขนเรียกประชุมสัตว์ทั้งหลายเพื่อหาคนรับผิดชอบ หมีตัวหนึ่งเห็นเป็นเรื่องเล็กน้อยและไม่ยอมรับผิด ขณะที่กระต่ายน้อยออกมายอมรับอย่างจริงใจ แม้ความผิดจะไม่ใหญ่โตนัก แต่ความกล้ายอมรับผิดของกระต่ายน้อยทำให้ทุกคนให้อภัย และเข้าใจว่าความสำนึกผิดมีค่ากว่าขนาดของความผิด นิทานเรื่องนี้สอนว่า ผิดน้อยหรือผิดมากไม่สำคัญ เท่ากับการรู้จักสำนึกผิดหรือไม่

มดน้อยตัวหนึ่งพบเมล็ดข้าวโพดขนาดใหญ่ตกอยู่ริมทาง มันตั้งใจจะลากเมล็ดนั้นกลับรังให้ได้ แม้จะถูกหัวเราะเยาะว่าเป็นไปไม่ได้ มดน้อยไม่ล้มเลิกความตั้งใจ มันพยายามทุกวัน ล้มแล้วลุก ลากไปทีละนิด แม้จะเหนื่อยและช้ากว่าที่คาด แต่สุดท้ายมันก็สามารถนำเมล็ดข้าวโพดกลับถึงรังได้สำเร็จ เพราะมันไม่เคยหยุดพยายามเลยแม้แต่วันเดียว

ช้างน้อยพยายามหยุดแม่น้ำ เพราะอยากให้ทุกอย่างเป็นอย่างที่มันหวัง แต่เมื่อได้เรียนรู้จากพ่อช้าง มันจึงเข้าใจว่า สิ่งที่ควบคุมไม่ได้ ควรปล่อยไป แล้วหันมาใช้เวลาทำสิ่งที่ดีกับใจเราดีกว่า นิทานเรื่องนี้สอนว่า การยอมรับ และปล่อยวางในสิ่งที่เกินควบคุม คือการรักตัวเองอย่างแท้จริง