นกกระจอกชอบพูดล้อเลียนนกพิราบโดยไม่คิด ทำให้เพื่อนเสียใจ จนไปขอคำปรึกษาจากนกฮูก นกฮูกสอนด้วยการให้โยนขนนกขึ้นฟ้า แล้วชี้ให้เห็นว่าคำพูดก็เหมือนขนนกที่ปลิวไปแล้วไม่อาจเก็บกลับคืนได้ นกกระจอกจึงสำนึกผิดและขอโทษเพื่อน พร้อมตั้งใจว่าจะคิดก่อนพูดเสมอ

เสือดาวเข้าใจผิดว่าลิงกำลังหัวเราะเยาะตน จึงเกือบใช้กำลัง แต่โชคดีที่นกฮูกมาห้ามและเตือนให้ใช้เหตุผลก่อนใช้อารมณ์ เมื่อได้ฟังเรื่องจริง เสือดาวก็รู้ว่าตนเข้าใจผิด เรื่องนี้สอนให้เราอย่าด่วนตัดสินผู้อื่นเพียงเพราะความโกรธ แต่ควรใช้ความคิดพิจารณาให้รอบคอบก่อน

ลุงสิงห์ ชายผู้ผลัดวันซ่อมรั้วหลังบ้านแม้เพื่อนจะเตือน จนเมื่อพายุพัดรั้วพังและวัวคู่ใจหลุดหายไป เขาจึงได้เรียนรู้ว่า การประมาทในเรื่องเล็ก ๆ อาจทำให้สูญเสียสิ่งใหญ่ในชีวิต นิทานนี้เตือนใจให้เราดูแลและแก้ปัญหาแต่เนิ่น ๆ ก่อนจะสายเกินไป

บทความนี้เป็นคู่มือสำหรับผู้ปกครองในการเลือกนิทานให้เหมาะสมกับสถานการณ์ต่าง ๆ ที่เด็กกำลังเผชิญ โดยจะแนะนำนิทานที่เหมาะสมสำหรับแต่ละปัญหา เช่น เมื่อเด็กมีพฤติกรรมเห็นแก่ตัว, รู้สึกท้อแท้, หรือต้องเผชิญกับความกลัวและการเปลี่ยนแปลง พร้อมอธิบายแก่นของเรื่องเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการสอนและสร้างความเข้าใจให้แก่เด็ก นิทานที่แนะนำ ได้แก่ "สิงโตกับหมูป่า", "เต่ากับกระต่าย", และ "หนูเมืองกับหนูชนบท" เป็นต้น

ในบ้านหนึ่งหลัง หรือแม้แต่ในสังคมใบหนึ่ง การอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขไม่ได้เกิดจากการกระทำใหญ่โต แต่เกิดจากความเข้าใจเล็ก ๆ ที่ส่งผ่านการกระทำเล็กน้อยอย่างมีความหมาย เมื่อเราหยิบจับสิ่งใด คิดถึงใจคนที่ต้องรับต่อสักนิด ก็เท่ากับเราได้พูดคำว่า “ขอบคุณ” ออกไปแล้ว โดยไม่ต้องใช้คำพูดเลยแม้แต่น้อย

บทเรียนจากเรื่องเล่าเล็ก ๆ ภายในครอบครัวนี้จึงเตือนใจเราให้ระมัดระวังทั้งการกระทำและความคิด เพราะทุกการกระทำ...มีผลเสมอ และ “ผลของกรรม” นั้นไม่มีใครหลีกพ้นได้ ไม่ว่าจะในชาติใดหรือเวลาใดก็ตาม การล่วงเกินคนดีมีศีลธรรมยิ่งเป็นสิ่งที่ส่งผลรุนแรง โดยเฉพาะเมื่อผู้ถูกกระทำคือผู้มีพระคุณหรือพระอริยบุคคล

ปอนด์ ได้รับรางวัลใหญ่จากโรงเรียน แต่กลับแต่งตัวไม่เหมาะสมในพิธี ทำให้เขาได้เรียนรู้ผ่านคำพูดของลุงถนอมว่า ความสุภาพและความเคารพต่อโอกาสสำคัญนั้นมีค่าไม่น้อยกว่าความสามารถ หลังจากนั้นเขาจึงเปลี่ยนแปลงตัวเองให้เหมาะสมกับสถานการณ์โดยไม่เสียความเป็นตัวเอง

ในป่าใหญ่ ชะนีเจ้าเล่ห์กล่าวหากวางหนุ่มว่าเป็นขโมยผลไม้ ราชาสิงโตจึงมาสืบสวน และเมื่อได้ฟังจากพยานอย่างกระต่ายผู้เห็นเหตุการณ์ ก็รู้ความจริงว่าชะนีวางแผนใส่ร้าย สิงโตจึงลงโทษชะนีด้วยความยุติธรรม และสอนให้รู้ว่าการเป็นผู้นำต้องใช้เหตุผล ไม่ใช่อารมณ์ หรือความลำเอียง

ภูผา เด็กชายผู้ชอบจินตนาการถึงสวนผักที่สวยงาม แต่ไม่เคยลงมือปลูกจริง ๆ วันหนึ่งเขาเห็นลุงเอียด ผู้สูงวัยข้างบ้าน ขยันปลูกผักทุกวันจนสวนงอกงาม เมื่อเขาถามเคล็ดลับ ลุงเพียงตอบว่า “สวนจะงอกได้ก็ต้องมีคนลงแรง” คำพูดนั้นกระตุ้นให้ภูผาเริ่มลงมือปลูกผักเอง และในที่สุดเขาก็ได้เห็นผลของความเพียร เข้าใจว่าความหวังไม่มีความหมายเลย หากไม่เคยลงมือทำ

นกน้อยเกือบไว้ใจแมวเจ้าเล่ห์ที่ทำทีเป็นมิตรเพื่อจะขโมยไข่ของมัน โชคดีที่นกเค้าแมวผู้เฒ่ามาเตือนทันเวลา ทำให้นกน้อยได้เรียนรู้ว่า ความไว้ใจควรให้กับผู้ที่พิสูจน์ตัวเองด้วยการกระทำ ไม่ใช่แค่คำพูดลวงโลก

ในป่าใหญ่ หมาป่าหนุ่มผู้มุ่งมั่นรู้สึกท้อแท้เมื่อได้ยินเสียงนินทาจากฝูงหมาป่าเกี่ยวกับความสามารถของตนเอง มันนั่งเศร้าอยู่ริมลำธารจนผู้เป็นพ่อมาพูดคุยและให้ข้อคิดว่า อย่าเก็บขยะจากปากใคร มาไว้ในใจเรา คำพูดลบ ๆ จากคนอื่นเป็นเพียงเสียงลือที่ไม่ควรนำมาใส่ใจ ตั้งแต่นั้นมา หมาป่าหนุ่มจึงเรียนรู้ที่จะมุ่งมั่นทำหน้าที่ของตนเองต่อไป โดยไม่ปล่อยให้คำพูดลบมาทำให้จิตใจอ่อนแอ

นกฮูกเฒ่าเคยเป็นนักล่าที่เก่งกาจ แต่เมื่อหยุดใช้งานนานเข้า มันกลับรู้สึกว่าไม่เก่งเหมือนเดิม แต่เมื่อนกน้อยมาช่วยเตือนสติ มันจึงได้เรียนรู้ว่า หากไม่ล้มเลิกและฝึกฝนต่อไป ความสามารถเดิมก็จะกลับมาได้ นิทานเรื่องนี้สอนว่า อย่าหยุดใช้ความสามารถของตนเอง เพราะยิ่งปล่อยนาน ก็ยิ่งเลือนหายไป